PHONG CÁCH DIỄN ĐẠT HỒ CHÍ MINH
Trong cuộc đời hoạt động của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn luôn chú trọng phong cách diễn đạt (nói, viết), coi đó là công cụ đắc lực không thể thiếu để tuyên truyền, giác ngộ ý thức cách mạng, củng cố niềm tin, nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân. Hồ Chí Minh đã sử dụng ngôn ngữ như một vũ khí đấu tranh cho độc lập dân tộc và công cụ giao tiếp giữa người với người để chỉ ra lẽ phải, tuyên truyền và tổ chức Nhân dân, soi sáng ý nghĩ và cảm hóa tấm lòng của người đọc, người nghe. Đối với Người, nói và viết không đơn thuần là một hành động thông tin mà còn là quá trình tác động lên người nghe, người đọc, nhằm thuyết phục, cảm hóa, nâng cao nhận thức, thay đổi quan niệm và hành vi, hướng mọi người vào các hoạt động thực tiễn cách mạng phù hợp xu hướng tiến bộ của xã hội, của thời đại.
Đặc trưng nổi bật trong phong cách diễn đạt của Chủ tịch Hồ Chí Minh là chân thực, ngắn gọn, giản dị.
Trước khi thực hiện một bài nói, bài viết nào đó, Bác Hồ luôn xác định chủ đề, đối tượng, mục đích, từ đó tìm cách viết, cách nói cho đúng, cho phù hợp với đối tượng nhằm đạt được mục đích đã đề ra. Bác thường khái quát: Viết và nói để làm gì? Viết và nói cho ai? Viết và nói cái gì? Viết và nói thế nào? Trên cơ sở thống nhất về mục đích nói và viết, phương pháp diễn đạt phong phú, phù hợp với nội dung, làm cho lý luận trở nên gần gũi, dễ hiểu với tất cả mọi người. Nhờ đó, những bài nói, bài viết của Bác luôn được mọi người cảm thụ sâu sắc và có sức thuyết phục mạnh mẽ.
Hồ Chí Minh luôn chú trọng tính chân thực trong mỗi bài nói, bài viết của mình. Những thông tin trong bài nói, bài viết của Người luôn có tính xác thực cao, có nhiều số liệu thực tế. Để có được điều này, trước khi nói, viết, Bác luôn điều tra, xem xét, nghiên cứu, thu thập tài liệu, thông tin rất kỹ qua hình thức nghe, hỏi, thấy, xem, ghi chép… Bởi vậy, mỗi bài nói, bài viết của Người có tính thuyết phục rất cao. Người phê phán tính thiếu chính xác, thiếu chân thực, thói giả dối khi viết, khi nói với quần chúng nhân dân của một số cán bộ, đảng viên. Người yêu cầu: “Báo cáo phải thật thà, gọn gàng, rõ ràng, thiết thực. Những tài liệu và con số phải phân tích và chứng thật”. “Chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết”. Người yêu cầu, nội dung diễn đạt cần được gọt giũa đảm bảo tính tin cậy của thông tin, quá trình diễn đạt cần nêu cụ thể, giải thích rõ các nội dung khi có yêu cầu.
Một trong những đặc trưng nổi bật trong cách nói, cách viết của Hồ Chí Minh là ngắn gọn, súc tích.
Theo Bác, ngắn gọn có nghĩa là gọn gàng, rõ ràng, có đầu, có đuôi, có nội dung, thiết thực, thấm thía, chắc chắn. Ngắn gọn trong cách nói, cách viết của Hồ Chí Minh là cô đọng, hàm súc, ý nhiều, lời ít, không có lời thừa, chữ thừa, mỗi câu, mỗi chữ có một ý nghĩa, có một mục đích, không phải rỗng tuếch. Người luôn chọn lọc từ ngữ trong quá trình sử dụng để sao cho “lời ít nhưng ý nhiều”, đặc biệt, Người ưu tiên lựa chọn và sử dụng những từ thuần Việt nhằm không ngừng làm trong sáng tiếng nói, chữ viết của dân tộc. Người khuyên cán bộ, đảng viên nên nói ngắn gọn, thiết thực, đi thẳng vào vấn đề mà quần chúng đang quan tâm, đối tượng đang cần biết, cần hiểu, cần làm. Viết và nói phải vắn tắt, song phải có nội dung. Phải chữa cho hết bệnh nói dài, viết rỗng. Chống nói dài, viết rỗng, chứ không phải nhất thiết cái gì cũng phải ngắn mới tốt. Cách diễn đạt ngắn gọn, cô đọng, hàm súc là cách mà Người thường sử dụng trong cách tuyên truyền của mình, nhưng vẫn đảm bảo về mặt nội dung, ý nghĩa cần diễn đạt, thể hiện được ý chí, nguyện vọng của nhân dân. Chính vì vậy, những chủ trương, đường lối cách mạng trở nên dễ hiểu, dễ nhớ, nhanh chóng đi vào quần chúng, hướng dẫn quần chúng hành động.
Bên cạnh đó, Bác hay dùng cách nói, cách viết giản dị, cụ thể, thiết thực, phù hợp với trình độ nhận thức, sự hiểu biết và cách suy nghĩ của từng đối tượng người đọc, người nghe. Hồ Chí Minh cho rằng, muốn nói, muốn viết trong sáng, giản dị, dễ hiểu, thì trước hết phải học cách nói của quần chúng. Người dạy: “Chúng ta muốn tuyên truyền quần chúng, phải học cách nói của quần chúng. Vì cách nói của quần chúng rất đầy đủ, rất hoạt bát, rất thiết thực, mà lại rất giản đơn. Anh em đi tuyên truyền chưa học cách nói đó, cho nên khi viết, khi nói khô khan, cứng nhắc, không hoạt bát, không thiết thực”. Người còn căn dặn cán bộ tuyên truyền: “Đặc điểm rõ nhất trong tư tưởng của dân chúng là họ hay so sánh... Phải đem cách nhân dân so sánh, xem xét, giải quyết các vấn đề, mà hóa nó thành cách chỉ đạo nhân dân”. Khi nói, khi viết Bác Hồ thường kết hợp với kể chuyện, đan xen những câu thơ, câu ca dao có vần điệu, làm cho bài nói hay bài viết trở nên sinh động, gần gũi với lối cảm, lối nghĩ của quần chúng. Người dùng hình ảnh “con đỉa hai vòi” để nói về bản chất của chủ nghĩa đế quốc; ví “lý luận như cái tên, thực hành như cái đích” để bắn; “có kinh nghiệm mà không có lý luận cũng như một mắt sáng, một mắt mờ”; người đọc nhiều lý luận mà không biết đem thực hành, vận dụng chỉ là “cái hòm đựng sách”…
Hồ Chí Minh còn chỉ ra một căn bệnh cần phải chống, đó là bệnh hay nói chữ, ham dùng chữ, bệnh sính chữ nước ngoài. Người nhắc nhở: Chớ ham dùng chữ. Những chữ nào không biết rõ thì đừng dùng. Những chữ mà tiếng ta có thì dùng tiếng ta. Phải chống lại căn bệnh hay nói chữ, ham dùng chữ, bệnh sính dùng chữ nước ngoài.
Mỗi chúng ta, trong quá trình học tập, lao động, công tác cần phải tích cực rèn luyện theo phong cách diễn đạt của Bác. Trước khi nói, khi viết cần xác định rõ nội dung chủ đề, mục đích, yêu cầu, đối tượng; thu thập số liệu thông tin đầy đủ, chính xác. Cách thức diễn đạt cần chân thực, ngắn gọn, súc tích, trong sáng, giản dị, rõ ý, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ thực hiện; không suồng sã, qua loa, đại khái, dẫn đến người nghe hiểu nhầm, hiểu sai bản chất sự việc, gây hệ quả không tốt.
Muốn vậy, đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên cần rèn luyện bản lĩnh chính trị vững vàng, tu dưỡng phẩm chất đạo đức trong sạch, lành mạnh, ra sức học tập nâng cao trình độ, kỹ năng thực hành. Quá trình diễn đạt (viết, nói) phải giữ vững kỷ luật phát ngôn, đảm bảo các nguyên tắc tuyên truyền như: Tính Đảng, tính khoa học, tính chiến đấu, tính quần chúng; lý luận phải đi đôi với thực tiễn… Phải thường xuyên gần gũi quần chúng, tìm hiểu tâm tư nguyện vọng của quần chúng, học hỏi cách nói của quần chúng. Phải phát huy dân chủ, tăng cường đối thoại; khắc phục tình trạng thông tin một chiều, áp đặt, thiếu tính thuyết phục. Phải kiên quyết chống bệnh thành tích; viết, nói thiếu trung thực, bịa đặt; làm dở, báo cáo hay; nói không đi đôi với làm (nói nhiều làm ít, nói mà không làm, nói một đàng – làm một nẻo); nói không đúng lúc, đúng chỗ; nói qua loa, đại khái, nói cho xong chuyện… đang có xu hướng trở thành một căn bệnh phổ biến trong xã hội hiện nay.
Qua đó mà củng cố niềm tin của quần chúng nhân dân vào Đảng và Nhà nước, củng cố niềm tin của mọi người vào tổ chức, vào chế độ. Cũng qua đó mới có thể đưa được những đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà Nước đến với quần chúng một cách đúng đắn, nhanh chóng, thiết thực và hiệu quả nhất.
( Sưu tầm)